مقدمه
فصل بازگشایی مدارس برای برخی از کودکان با کابوس وحشتناک جدایی از خانواده همراه است. داشتن کمی اضطراب در روزهای ابتدایی طبیعی است اما اگر تبدیل به رفتاری ناهنجار و یک اختلال روانی شود مشکل ساز خواهد بود. برخی از کودکان کلاس اولی حتی تا چندین ماه پس از شروع مدرسه نیز با اختلال روانی ترس از مدرسه و جدایی از خانواده دست و پنجه نرم می کنند.ترس از مدرسه اختلالی روانی است که بیشتر در دانش آموزان پیش دبستانی و کلاس اول ابتدایی ها دیده می شود. این اختلال باید به طور اصولی ریشه یابی شود.
اضطراب جدایی در کودکان باید جدی گرفته شده و ریشه یابی شود چرا که این اضطراب منشأ علائم اولیه افسردگی در دوران نوجوانی و جوانی است. در این مطلب به بررسی علل، علائم، پیامد ها و راه های مقابله با این اختلال می پردازیم.
علل اضطراب:
- تربیت نامناسب دوران کودکی و حمایت افراطی از کودک
- آشنا نکردن کودک با مهارت های اجتماعی
- آشنا نکردن کودک با نحوه ی برقراری ارتباط با دیگران
- ایجاد وابستگی شدید به خصوص نسبت به مادر
- ترس و اضطراب مادر
- انجام دادن تمامی کارهای شخصی کودک و گرفتن استقلال و اعتماد به نفس او
علائم ترس و اضطراب:
همانطور که گفته شد داشتن کمی استرس در روزهای ابتدایی کاملا طبیعی است اما استرس و اضطراب بیش از حد که از آن با نام اختلال جدایی یاد می شود در اکثر موراد به صورت علائم جسمانی بروز می کند. برخی از این علائم عبارتند از:
- بی خوابی
- حالت تهوع
- سر درد
- بی اشتهایی
- دردهای شکمی
- کابوس های شبانه
- پرخاشگری
- شب ادراری
- لکنت زبان
- جویدن ناخن ها
پیشنهاد می‌شود، در صورت مشاهده این علائم حتما با یک روانشناس حوزه کودک مشورت کنید.
عواقب و پیامدها ترس کودکان:
اختلال جدایی اگر به موقع درمان نشود عواقب جبران ناپذیری خواهد داشت. که از جمله می توان به :
- ترسو و خجالتی شدن کودک
- نداشتن تصور درست از توانایی های خود
- ناتوانایی حضور فردی در جامعه
- اضطراب و افسردگی دوران نوجوانی و ایجاد روحیه ی بزهکاری
- ابتلا به جامعه هراسی و هراس اجتماعی
- مشکلات تحصیلی و اختلافات خانوادگی در آینده
- کاهش بهره ی هوشی
- کوچکتر شدن بخشی از مغز که مربوط به حافظه است
- کاهش اعتماد به نفس
- تنش عضلانی
و … نمونه ای از این عواقب هستند.
راه های مقابله با اختلال استرس
برای مقابله با این اختلال ها راه‌های مختلفی وجود دارد. در ادامه تعدادی از این راهکارها ارائه شده است.
- افزایش و تقویت اعتماد به نفس و عزت نفس کودک در سال های پیش از ورود به مدرسه
- آموزش مهارت های برقراری ارتباط با همسالان: روش های ارتباط با همسالان را باید به کودک آموزش دهید تا بتواند در روزهای ابتدایی مدرسه دوست پیدا کند. پیدا کردن دوست استرس کودک را کاهش می دهد.
- خودداری از ترساندن کودک: از ترساندن کودک از معلم و تمسخر او توسط همکلاسیان جدا بپرهیزید. به هیچ وجه به کودک نگویید که اگر در انجام تکالیفت کوتاهی کنی معلم تو را تنبیه خواهد کرد یا همکلاسی هایت به تو می خندند، جملات این چنینی به شدت باعث ایجاد اضطراب و استرس در کودک می شوند.
- خودداری از تحقیر کودک: اگر کودکتان دچار اختلال مدرسه هراسی است به هیچ وجه با جملاتی نظیر اگه نری مدرسه دوستت ندارم او را تحقیر نکنید. بهتر است ابتدا با ریشه یابی علت این اختلال را کشف کرده و با کمک یک روانشناس با صبر و حوصله آن را برطرف کنید.
- حضور در روزهای ابتدایی: حتما در روزهای ابتدایی مدرسه برای بردن کودک به مدرسه و برگرداندن او به خانه حضور داشته باشید. این کار باعث می شود کودک بتواند از اتفاقات مدرسه و احساسات خود صحبت کند که در شناسایی علت اختلال بسیار موثر خواهد بود.
- تنظیم ساعت خواب: برنامه ی خواب منظمی برای کودک در نظر گرفته و حتما آن را اجرایی کنید. هر شب رأس ساعت او را به رختخواب فرستاده و صبح نیز رأس ساعت معینی او را بیدار کنید.
- آماده کردن ذهن کودک: چند هفته مانده به شروع مدارس لوازم التحریر را تهیه کرده و وظایف دانش آموزی را با او تمرین کنید، کتابخانه ی کوچکی تهیه کرده و اجازه دهید در فضای مسئولیت مدرسه قرار گیرد. همچنین چند روز مانده به شروع مدرسه با او به مدرسه رفته و محیط مدرسه و کلاس درس را به او نشان دهید، برای او ساعت خواب تنظیم کرده و رأس ساعت بیدارش کنید.
- ایجاد عادات غذایی سالم: از دادن غذاهای سرخ کردنی و فست فودها به کودک بپرهیزید به خصوص در روزهای ابتدایی مدرسه، همچنین تغذیه های سالم و مغذی مانند کشمش و گردو، نان و پنیر و گردو، خیار و گوجه، انواع مغز ها و نان های سبوسدار برای کودک بگذارید. تغذیه های حاوی قند بالا مانند انواع کیک و کلوچه و آبمیوه ها علاوه بر افزایش استرس باعث چاقی مفرط کودک نیز خواهند شد. پس از همان ابتدا عادات غذایی سالم را به او آموزش دهید.
- آموزش مسئولیت پذیری: مسئولیت هایی به کودک دهید که اعتماد به نفس او را افزایش می دهند مانند گره زدن بند کفش هایش. اجازه دهید نیازهای اساسی اش مانند دستشویی رفتن را به تنهایی انجام دهد.
- افزایش مهارت گوش دادن: برای او قصه بخوانید، برای این کار بهتر است از کتاب های مصور و قصه های چند فصلی استفاده کنید تا کودک ماجرا را دنبال کند. این کار علاوه بر افزایش دایره لغات کودک او را به شنونده ای خوب تبدیل می کند همچنین با بیان صحیح عبارات و جمله سازی آشنا خواهد شد.
- تقویت مهارت دست ورزی: با استفاده از خمیرهای بازی و گل رس ماهیچه های دست و انگشتان کودک را تقویت کنید، از اشکال نقطه چین استفاده کنید و از کودک بخواهید آن ها را به هم متصل کند و یا سازه های مختلفی برای ساخت ماشین، هواپیما و … در اختیار او قرار دهید. این کارها علاوه بر تقویت عضلات و ماهیچه ها خلاقیت کودک را نیز تقویت خواهند کرد.
- خداحافظی به یاد ماندنی: هنگام راهی کردن کودکتان او را در آغوش بگیرید و به او بگویید که پس از اتمام ساعت مدرسه به دنبالش می روید. اگر این قول را به او دادید سعی کنید رأس ساعت جلوی درب مدرسه باشید. گاهی اوقات ترس کودک از این است که مادر یا پدرش دنبال او نروند پس این اطمینان را به فرزندتان بدهید که حتما به دنبالش می روید.
- آموزش پیش از مدرسه: در مورد بهداشت فردی، نحوه ی برخورد با معلم و همسالان آموزش های لازم را به کودک بدهید.
- ایجاد انگیزه: از همان ابتدا او را تشویق به یادگیری کنید و به هیچ وجه نمره را ملاک قرار ندهید. تشویق انگیزه ی یادگیری را افزایش می دهد پس این موضوع را نیز در نظر داشته باشید. به او کتاب داستان هدیه دهید تا علاقه اش برای یادگیری و باسواد شدن افزایش یابد.
- عجله ی روز اول مدرسه ممنوع: سعی کنید روز اول مدرسه ی فرزندتان زودتر بیدار شوید که نگران دیر رسیدن به مدرسه نباشید. تغذیه اش را آماده کرده و صبحانه ای مغذی به او بدهید. تا حد امکان از اضطراب، عجله، درگیری با افراد دیگر و عصبانیت بپرهیزید چون این رفتارها علاوه بر ایجاد استرس سلامت روحی کودکتان را نیز با مشکل مواجه خواهد کرد.
منابع :
مجله اینترنتی رایاد ، اضطراب در کودکان کلاس اول
جام جم آنلاین ، راه های مواجهه با اضطراب جدایی کودکان کلاس اولی از خانواده
تهیه و تنظیم : شیرین جهانشاهی آموزگار پایه اول دبستان
تایید کننده : حسن ابراهیمی مدیریت دبستان